Google tuyên bố dừng cung cấp hệ điều hành Android cho Huawei, việc này sẽ ảnh hưởng đến sức hút của điện thoại Huawei ở các nơi trên thế giới, nhưng đối với những người dùng điện thoại Trung Cộng không ra nước ngoài mà nói thì điều này không ảnh hưởng gì quá lớn, bởi vì Google tại Trung Cộng đã bị cấm từ lâu.

Alice Su cho biết, để có thể đọc được tất cả các tin tức liên quan trên hai mạng internet khác nhau, cô phải liên tiếp tắt và mở VPN để chuyển đổi. Cô nói:

“Nếu tôi muốn truy cập một trang web Trung Cộng, ví dụ như trang web bằng tiếng Trung của Bộ Ngoại giao Trung Cộng, tôi cần phải tắt VPN, bởi vì nếu địa chỉ IP của tôi ở phương Tây mà truy cập vào mạng Trung Cộng thì sẽ không mở được trang web này. Ở Bắc Kinh, tôi phải liên tục mở và tắt VPN để đọc các tin tức bằng tiếng Trung, sau đó đọc những phiên bản mà thế giới phương Tây có thể đọc được”.

Kiểm soát danh tính khi vào mạng cũng giống như quan thuế kiểm soát thẻ thông hành

Alice Su cho biết, ở Trung Cộng, hầu như ai cũng sử dụng ứng dụng mạng xã hội WeChat. Mọi người cần cài Wechat hoặc Alipay thì mới có thể đặt mua đồ ăn hoặc đặt xe qua phần mềm Didi. Nhưng những ứng dụng này chỉ thích hợp cho tài khoản ngân hàng Trung Cộng. Hiện nay, người ta có thể dùng Wechat để trả tiền điện nước hàng tháng, đặt khách sạn, đặt vé máy bay hoặc mua vé xem phim.

Frank Shyong nói: “Việc này giống như bạn muốn làm thủ tục để nhập cảnh vào mạng internet của họ (Trung Cộng), giống như bạn vào mạng của họ thì cần phải thông qua quan thuế kiểm soát”.

Alice Su cho rằng, hiện nay Trung Cộng đâu đâu cũng có camera, và sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt. Sau khi có quy định về xác minh danh tính, chính quyền Trung Cộng giám sát nhiều hơn các thông tin cá nhân quan trọng. Alice Su nói: “Những gì bạn làm đều sẽ lưu lại trên thiết bị của bạn, và nó liên quan đến khuôn mặt, vị trí, tài khoản ngân hàng và danh tính.”

WeChat ở thế giới tự do được hưởng tự do, nhưng người dùng vẫn bị kiểm duyệt

Trong cộng đồng người Hoa, rất nhiều người sử dụng WeChat. Frank Shyong nói: “Tất cả những người nói tiếng Trung mà tôi đã từng tiếp xúc tại Los Angeles, đều thêm tôi vào trong danh sách bạn bè trên WeChat của họ. Ở nhà hàng tại San Gabriel Valley hiện đã chấp nhận thanh toán bằng WeChat. Họ sử dụng Alipay từ rất lâu.”

Mặc dù tại Mỹ mọi người có thể tự do sử dụng bất cứ công cụ liên lạc nào để liên lạc, nhưng do công cụ tự do như iMessage và Facebook không thể sử dụng tại Trung Cộng, do đó khi những người Hoa tại Mỹ muốn liên lạc với bạn bè và người nhà tại Trung Cộng thì họ phải sử dụng công cụ vừa liên lạc được ở nước ngoài lại vừa liên lạc được với người ở trong Trung Cộng, và như WeChat là lựa chọn lý tưởng của họ..

Frank Shyong giải thích thêm: “Đây là phương thức mà họ dùng để nói chuyện với tất cả bạn bè người Trung Cộng. Nếu bạn sử dụng iMessage, vậy thì chỉ có thể sử dụng để nói chuyện với bạn bè và người nhà là người Trung Cộng đang ở Mỹ. Bạn sẽ không thể nào đồng thời gửi tin nhắn cho những bạn bè người thân đang ở Trung Cộng được.”

Mặc dù WeChat có thể được sử dụng tự do ở xã hội phương Tây, nhưng một khi người dùng sử dụng nó, thì sẽ bị chính quyền Trung Cộng kiểm duyệt.

Alice Su nói: “Ở Trung Cộng, những phần mềm này (WeChat và Alipay) hiển nhiên là bị kiểm duyệt, điều này ai cũng biết. Một thể nghiệm thường thấy đó là, khi bạn đăng thông tin gì đó, 10 phút sau nó sẽ biến mất, bởi vì nó thuộc thông tin mà chính quyền cho là nhạy cảm. Hoặc có thời gian thì bạn có thể thử đăng một vài thông tin, bạn có thể sẽ không thể nào đăng được. Trong một số tình huống, người ta sẽ tự kiểm duyệt chính mình, tức là họ không chia sẻ bất cứ thông tin nhạy cảm nào.”

Alice Su nói, WeChat sẽ căn cứ vào vị trí đăng ký tài khoản của người dùng, để tiến hành kiểm duyệt nội dung trò chuyện theo vị trí khác nhau. Cô cho biết, nhà nghiên cứu của Phòng thực nghiệm công dân Đại học Toronto (University of Toronto’s Citizen Lab) từng phân tích xu thế kiểm duyệt của WeChat. Theo điều tra của họ, tài khoản WeChat của người dùng tại Trung Cộng sẽ bị kiểm duyệt nghiêm ngặt hơn so với người dùng bên ngoài Trung Cộng, dù cho sau này người dùng đổi số điện thoại nước ngoài khác, thì vẫn sẽ bị kiểm duyệt như trước, giống như họ vẫn còn ở Trung Cộng.

Cô còn nói: “Nếu tài khoản tại Mỹ gửi một thông tin nhạy cảm đến một nhóm tài khoản Trung Cộng, thì người dùng Trung Cộng sẽ không nhận được những thông tin đó. Tất cả những bài viết được lọc đều sẽ bị WeChat xoá bỏ triệt để, do đó, dù tài là khoản tại Mỹ thì bạn cũng không thể nào đọc được chúng.”

Quý Khải

Trong bối cảnh của di sản lịch sử nói trên, chữ quốc ngữ là một thành tựu lớn đã cùng đi với đất nước Việt Nam vào thời hiện đại. Đến nay, sau đúng một thế kỉ chữ quốc ngữ được chính thức đảm nhận vai trò chuyển ngữ của xã hội, những ai muốn xoá bỏ nó, phủ nhận vai trò của nó trong xã hội sẽ chỉ làm một việc luống công. Đáng nói chăng là những người tác tạo ra chữ quốc ngữ. Họ là những giáo sĩ tiền phong của phương tây đến giảng đạo tại địa bàn Đàng Trong và Đàng Ngoài của Đại Việt, phải mầy mò để thích ứng với môi trường ngôn ngữ văn tự xa lạ với ho. Chữ quốc ngữ hình thành từ nhu cầu giao tiếp cụ thể ấy mà hoàn thiện chính nó qua thời gian. Từ khi nó phôi thai trong tài liệu ghi lại của những giáo sĩ như Cristopho Borri đến khi quyển từ điển đầu tiên được ấn hành tại Rome (1651) là một tiến trình dài. Rồi từ điển Béhaine (1772) và từ điển Taberd (1838) là một hành trình dài lâu, bền bỉ và công phu mà công khó không phải chỉ là ba tác giả đứng tên trên bìa sách. Những người Việt đã giúp các giáo sĩ ghi từng chữ nôm trên hàng ngàn mục từ của hai từ điển sau là ai, không được nhắc đến. Những ai đã giúp các giáo sĩ học tiếng Việt rồi ghi chép lại vào sổ tay của họ là những ai, không được nhắc đến. Nhưng họ cũng xứng đáng được vinh danh trong số những người góp công làm nên diện mạo chữ quốc ngữ vào thời của họ, và cho con cháu sau này. Khi linh mục Léopold Cadière đề xướng việc những nhà văn hoá liên quan đến xứ thuộc địa An Nam vinh danh giáo sĩ Alexandre De Rhodes năm 1912, ông không dè hết những hệ luỵ của sự đề xướng này. Nhưng sự đề xướng của ông không phải là không có phần đúng. Cho nên, nối tiếp ông, có những người Việt và Pháp cũng muốn tôn vinh Alexandre De Rhodes ở những tầm mức khác nhau thì chỉ là phải chăng thôi.

Chẳng may là bên cạnh pho Từ điển Việt-Bồ-La (1651) quý giá, mỗi khi nhắc đến Alexandre De Rhodes, người ta không thể bỏ lơ quyển sách Phép Giảng Tám Ngày (1651) của ông. Quyển sách giảng dành cho giáo dân mới cải đạo ở thế kỉ XVII phản ảnh đúng não trạng của giáo hội La Mã trong quá trình chinh phục thế giới, nhưng đã xúc phạm nặng nề đến truyền thống lâu đời của phong hoá đông phương tại vùng đất ông rao giảng đạo Ki Tô. Não trạng này kéo dài rất lâu, và chỉ đến khi nó được đưa lên bàn mổ tại Công Đồng Vatican II (1962) thì thái độ trịch thượng tôn giáo kia mới giảm bớt. Những người trí thức Công Giáo đáng lẽ phải giúp những người tín hữu của mình sống đạo và hoà nhập với đất nước trên tinh thần Công Đồng Vatican II thì đã có thể giúp nhau tránh những tranh chấp gay gắt như đã xảy ra rất dài lâu thế này.

Những gì nói trên đây chỉ để góp thêm một góc nhìn vào một sự kiện lịch sử chưa được nhìn nhận đầy đủ, toàn diện và theo đúng lịch sử tính của nó. Vì chưa nhìn nhận đầy đủ tính lịch sử của vấn đề mà những người cổ suý cho việc tôn vinh giáo sĩ nước ngoài đã trở thành mũi phê phán, công kích của “phía bên kia”. Có để ý đến nhân tố “hệ luỵ quá khứ” này mới lí giải được tại sao có một dạo tại hải ngoại bùng lên những phê phán gay gắt nhằm công phá thành trì đạo Gia Tô. Trên báo mạng Giao Điểm dạo đó có những luận điểm phê phán nặng nề xuất phát từ quan điểm cực đoan của nhà nước cộng sản Việt Nam. Cũng dễ hiểu. Nhà cầm quyền đã phải làm hết sức để giành thắng lợi cho Nghi Quyết 36 nhắm vào cộng đồng người Việt hải ngoại. Chỉ đáng buồn là những đập phá không nương tay một dạo đã chỉ cho thấy những vết thương của quá khứ vẫn chưa lành. Và khi một số Phật tử cũng góp phần tiếp tay cho những người chủ suý công cuộc đánh phá trên thì hiển nhiên là di sản của những hệ luỵ quá khứ vẫn còn nặng nề.

Chỉ phiền là một nửa sự thật trên đấy vẫn chưa phải là toàn bộ sự thật. Những gì chúng ta vừa nhìn lướt qua trên đây mới chỉ là một nửa của di sản lịch sử mà đất nước ta đã trải qua.

Sau thế chiến II (1939-1945), các đế quốc thực dân lần lượt tan rã, trả lại chủ quyền dân tộc cho các nước thuộc địa. Chẳng may, khi làn sóng thực dân đế quốc cũ tàn lụi thì làn sóng đế quốc mới dâng lên nhuộm đỏ phần Đông Âu và nhiều quốc gia cựu thuộc địa của phương tây, trong đó có Việt Nam. Tại những quốc gia mới đôc lập theo khuôn khổ của đế quốc đỏ lại xảy ra những tai ương mới: lịch sử được viết lại, lằn ranh ta-địch thật rạch ròi. Ý hướng cắt lìa quá khứ, thậm chí có lúc có cả chủ trương xoá sạch quá khứ mà những người cộng sản cho rằng không đáng tự hào để nhớ lại… Trước làn sóng ý thức hệ cao ngạo này, những trí thức nho gia đầu thế kỉ XX chỉ được họ coi là những người cải lương nửa vời hoặc những kẻ thoả hiệp với thực dân đế quốc. Chưa bao giờ trong lịch sử nghìn năm của dân tộc, chân lí đúng sai của đời sống lại được vẽ ra rạch ròi đến thế. Cái đúng phải thuộc về những người theo chủ nghĩa yêu nước cực đoan Leninist.

Trong khuôn khổ ý thức hệ mới, lịch sử chữ quốc ngữ được nhìn nhận rất khác: dân tộc ta đã giành lại công cụ chữ viết vốn chỉ phục vụ mưu đồ thôn tính nô dịch nước ta trở thành một công cụ hiệu quả cho việc phát triển văn hoá giáo dục dân tộc. Tác giả của công trình đồ sộ này chẳng qua chỉ là những kẻ tội đồ của dân tộc Việt, không đáng ghi nhớ!… Gần đây nhiều người thường nêu lên một câu chữ trích dẫn trong sách Lịch Sử Việt Nam I của nhà xb. KHXH (1971), có ý khêu lên một xuyên tạc lịch sử có chủ ý, chỉ nhằm mục đích tranh thắng trên một di sản của lịch sử. Thật ra còn nhiều, rất nhiều những minh chứng như thế về một thái độ độc quyền lẽ phải, độc quyền chân lí. Trên cái nền của chủ nghĩa yêu nước cực đoan đó, những chuyện vẽ vời về những nhà yêu nước kiểu Lê Văn Tám hay hàng ngàn hàng vạn những “anh hùng thời đại” như thế đang cần những Phan Huy Lê mới giúp xã hội trả về với sự thật những gì không thật. Có thế mới làm sạch được những bảng tên đường nhan nhản hiện nay trên khắp nước như một thách đố lương tâm những người con dân chính trực.

Chẳng may là tâm lí hãnh tiến của những người cộng sản đã kéo dài quá lâu, cho nên không tránh được tình cảnh tâm lí bị điều kiện hoá của một bộ phận quần chúng trong xã hội Việt Nam hôm nay. Cho nên mới nảy sinh những vị khoa bảng học giả như Lê Cung, Nguyễn Đắc Xuân và cơ man là những trí thức quan chức thời nay mang đủ loại phẩm hàm nhưng sự hiểu biết lịch sử thì thật đáng ngờ. Họ chỉ phát ngộn từ tâm lí đã bị điều kiện hoá của ý thức hệ cực đoan kia.

Di sản quá khứ như vậy không chỉ nặng nề có một lần, mà tới hai ba lần đó chứ. Những cuộc tranh cãi như là chung quanh chuyện chữ quốc ngữ và Alexandre De Rhodes lần này chỉ thêm một lần gợi lại vết thương còn nhức nhối trong lòng dân tộc. Cần nhiều dũng lược của những người con dân Việt. Nói cho đúng thì sau biến cố Berlin Wall sụp đổ (1989), và nhất là sau khi Liên Xô tan rã (1991), thì thành trì ý thức hệ của nó cũng đang bị công phá khắp nới. Trên tờ báo Moscow News trong những năm hậu Perestroika, người ta đã chứng kiến cảnh những trí thức viện sĩ hàng đầu của Liên Xô khấu đầu xin lỗi quốc dân vì đã vì ý thức hệ cứng nhắc mà đã góp phần với đảng Xô Viết viết lại lịch sử nước Nga theo chỉ thị của đẩng… Chúng ta ghi nhận là trong giới học thuật Việt Nam đã có những nỗ lực vượt thoát não trạng bị điều kiện hoá do ý thức hệ mác xít giam hãm lâu năm. Hãy ghi nhận nơi đấy nỗ lực thoát-ý-thức-hệ của giới nghiên cứu văn học nước nhà, mà Trần Đình Hượu là một trong những người mở đường cho một sự nhìn lại đang rất cần thiết.

Sau năm thế kỉ đầy những đổ vỡ vì phân hoá, vì thù hận, có thể nào người trong cùng một nước có thể nhìn nhận lại hết di sản đó để giải trừ những vướng mắc từ đó?

Đến đây, có thể nói gì thêm về di sản tâm lí do những hệ luỵ lịch sử? Có lẽ chỉ cần làm một việc: hãy cảnh giác với nó, hãy vứt bỏ nó đi, ném nó vào thùng rác lịch sử để cho hành lí chúng ta nhẹ nhàng đi vào tương lai.

Vứt bỏ di luỵ quá khứ mấy trăm năm của đế quốc Roma thì người Việt chúng ta sẽ có thể trân trọng gia tài chúng ta có hôm nay, trong đó có chỗ đứng của văn hoá Ki Tô Giáo, bên cạnh những gia sản truyền thống đông phương trước kia. Việt Nam ở thế kỉ XX và XXI là thế. Ai phủ nhận được? Vứt bỏ hệ luỵ quá khứ thì quyển Phép Giảng Tám Ngày (1651) của Alexandre De Rhodes chẳng hạn, chỉ còn là mớ tài liệu cho tôi tìm hiểu câu nói, chữ viết của dân nước tôi ở thế kỉ XVII như thế nào. Thế thôi. Chẳng có gì phải ầm ĩ. Vứt bỏ di luỵ của quá khứ thuộc địa thì chữ quốc ngữ sẽ hiện lại trong mắt tôi là một thứ gia sản ngẫu nhiên của lịch sử do người ngoài đem lại tặng hiến cho dân tôi. Sao không đáng trân trọng?

Cũng thế, những người ở “phía bên kia” cần phải cảnh giác về não trạng độc tài ý thức hệ mà mình tiêm nhiễm, nay cần tháo bỏ nó để nhìn lại rõ chân dung anh em, bạn bè, đồng bào mình. Đừng bao giờ nói như một anh trí thức kia, là câu văn tiếng Việt chỉ thực sự phong phú, nhiều màu sắc từ khi “ta” có đảng! (3) Sự thật là câu văn tiếng Việt đã phá bỏ tính biền ngẫu mà bắt đầu phát triển phong phú từ những năm đầu thế kỉ XX. Đến khi Hoàng Tích Chu và sau này nhóm Tự Lực Văn Đoàn thì câu văn Việt đã phát triển thêm một bậc. Xấc xược với tiền nhân không phải là thái độ của người Việt Nam có văn hoá ở thế kỉ XXI.

Cũng nhờ vứt bỏ hệ luỵ của quá khứ, người Việt chúng ta sẽ thấy hãnh diện vì ta có chữ quốc ngữ dùng mẫu tự La tinh bên cạnh di sản chữ quốc ngữ viết bằng nét chữ Hán mà ta thường gọi là chữ Nôm. Đó là những di sản của lịch sử mà đất nước ta đã làm ra bằng cách này cách khác.

Nói vậy thì cũng phải nói hết lẽ về di sản văn tự của chúng ta. Phải thừa nhận rằng trong số những nước có được hệ thống văn tự theo hệ chữ viết La tinh, nước Việt mình kém may mắn là đã “theo mới, hoàn toàn theo mới” mà có phần đoạn lìa di sản truyền thống nghìn năm là văn hoá Hán-Nôm. Nhưng đây nào phải trách nhiệm của tự thân hệ chữ quốc ngữ La tinh! Trách cứ nó như Cao Xuân Hạo hay những người nối điêu ông là phạm một lầm lẫn lớn. Trách nhiệm phải nằm ở những người có trách nhiệm quản lí xã hội chúng ta, suốt từ thời thuộc địa đến nay. Nhà nước thuộc địa thì hăm hở cải tổ thi cử, đưa chữ quốc ngữ vào các mặt sinh hoạt xã hội nhằm mục đích xoá bỏ vai trò của cổ học trong xã hội. Đến khi đất nước giành được độc lập thì sao? Các nhà nước nối nhau suốt từ 1945 đến nay đã làm gì khác hơn nhà nước thuộc địa thời trước? Một thời gian rất lâu, từ 1954 trở đi, hệ thống giáo dục phổ thông và đại học hầu như lơ là việc gìn giữ, trau luyện vốn từ vựng Hán Việt. Người ta nhân danh việc “gìn giữ sự trong sáng của tiếng Việt” để công phá vai trò chữ Nho và vốn từ Hán Việt cho công chúng. Ngày hôm nay đây mà ai lớn tiếng rằng con cháu Việt Nam vì chữ quốc ngữ mà bị đứt đoạn với di sản Hán Nôm, thì chính là họ đã lẫn lộn trách nhiệm của một công cụ truyền thông với những người có trách nhiệm điều hướng sử dụng công cụ đó. Nhìn nhận rõ như thế mới có thể đối xử công bằng với chữ quốc ngữ La tinh, và mới tìm đúng đầu kẻ có trách nhiệm mà gõ.

Câu chuyện tranh cãi chung quanh một bảng tên đường xem ra lại là một chỉ dấu cho một câu chuyện to tát hơn: những hệ luỵ của di sản quá khứ còn đè nặng trên đất nước mình. Quá khứ mấy trăm năm nặng nề thì di sản của nó hẳn nhiên không phải là nhẹ. Ngày nào người Việt chúng ta còn lảng tránh nhìn thẳng vào những hệ luỵ của di sản quá khứ thì những đối thoại, tranh luận như kiểu tranh cãi quanh chuyện một bảng tên đường cũng có thể trở thành một đám cháy nhức nhối. Mà chừng đó thì đất nước chúng ta cũng khó đi vào tương lai với tâm thế của những người đi xây dựng một Việt Nam KHÁC.

ĐOÀN XUÂN KIÊN

(1) Khi nhắc đến quyết định năm 1945 của nhà nước Việt Nam, các nhà khoa bảng trẻ tuổi chỉ nói đến quyết định của ông bộ trưởng nội vụ họ Võ của chính phủ Hồ Chí Minh mà lại bỏ quên sự thật lích sử là chính nội các Trần Trọng Kim đã đi trước trong quyết định lịch sử này.
(2) Xem: Uỷ ban Khoa học xã hội, Lịch sử Việt Nam, tập I. Nxb. KHXH, Hà Nội, 1971, tr. 304.

(3) Xem Phan Ngọc, Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong truyện Kiều. Nxb. KHXH, 1985, tr. 309.

Nguồn:  Phố Tịnh

Trên văn đàn ngày nay có khá nhiều người dùng “chữ” và “từ” lẫn lộn.

Sự lẫn lộn này có nguyên nhân.

Trước năm 1975 người miền Bắc và miền Nam cùng hiểu “chữ” như nhau nhưng hiểu “từ” khác nhau.

Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn Ngữ Học (xuất bản tại Hà Nội năm 1994) định nghĩa chữ và từ như sau.

• Chữ có 2 nghĩa chính:
  • Ký hiệu bằng đường nét đặt ra để ghi tiếng nói.
  • Đơn vị ký hiệu trong một hệ thống chữ.
• Từ: Đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất có ý nghĩa hoàn chỉnh và cấu tạo ổn định để đặt câu.

Ở miền Nam có vài từ điển tiếng Việt do cá nhân tự soạn, trong số này có Từ Điển Việt Nam của Lê văn Đức và Lê ngọc Trụ (xuất bản tại Sài gòn năm 1970) được giới giáo dục và văn học coi là giá trị hơn cả.

Từ điển này định nghĩa chữ và từ như sau:

• Chữ có 2 nghĩa:
  • Dấu riêng để ráp lại thành tiếng như chữ A, chữ B, chữ cái.
  • Dấu tiếng nói do nhiều chữ cái ráp lại và viết ra.
• Từ: Lời nói.

Đối chiếu định nghĩa “chữ” của 2 tự điển nói trên chúng ta thấy nghĩa 1 của từ điển này cùng nghĩa với nghĩa 2 của tư điển kia và ngược lại.

Nói chung, dù cách định nghĩa khác nhau, chữ có 2 nghĩa:

• chữ cái
• dấu hiệu của tiếng nói do một hoặc nhiều chữ cái ghép lại.

Điểm lại định nghĩa chữ và từ của Viện ngôn ngữ học, chúng ta hiểu:

• Chữ là tiếng nói được viết ra. (nghiã 1)
• Nhưng ta không hiểu từ là đơn vị ngôn ngữ được nói lên hay viết ra?

Tiếng nói có trước chữ viết. Vậy “đơn vị ngôn ngữ” phải là “đơn vị tiếng nói”. Và như vậy “từ” theo định nghĩa của Viện ngôn ngữ học được hiểu là “đơn vị tiếng nói”.

Tiếng nói đương nhiên phải có nghĩa hoàn chỉnh mới hiểu được. Tiếng nói vô nghĩa là tiếng líu lưỡi của người bị tai biến mạch máu não và tiếng của trẻ em bập bẹ tập nói (họa may có mẹ nó hiểu).

Thật ra người xưa dùng “chữ” không chỉ có “nghĩa viết” mà còn có “nghĩa nói”. 

Chúng ta đối chiếu câu tục ngữ và câu thơ Kiều sau đây sẽ thấy rõ.

• Tục ngữ: “chữ tác đánh chữ tộ”.
  Tác và tộ là 2 Hán tự dễ bị đọc lẫn lộn vì 2 chữ này chỉ viết khác nhau vài nét. “Chữ” trong tục ngữ này là “đơn vị ngôn ngữ được viết ra”.
• Truyện Kiều: “Chữ tài liền với chữ tai một vần”.
  Tài và tai là 2 chữ nôm viết khác nhau nhưng đọc lên gần giống nhau. Vậy “chữ” trong câu thơ Kiều này là “đơn vị ngôn ngữ được nói ra”.

Xin dẫn chứng thêm những “chữ” là “đơn vị ngôn ngữ” được nói ra như sau.

Tục ngữ:

• Xấu hay nói tốt, dốt hay nói chữ (kẻ xấu bụng ưa nói đạo đức, người ngu dốt ưa nói những lời cao xa mà không hiểu)
• Một đồng một chữ cũng không có (ý nói vừa nghèo vừa dốt)

Truyện Kiều:

• Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau (lời nhận định của tác giả).
• Chữ trinh còn một chút này (lời Kiều khi tái hợp với Kim Trọng).

Ngẫu nhiên “chữ” theo cách dùng của người xưa trên đây trùng hợp với định nghiã “mot” của tiếng Pháp và “word” của tiếng Anh.

Từ điển Larousse định nghĩa “mot” như sau (nguyên văn xin coi cước chú 1):

• Âm hoặc tập hợp âm tương ứng với một ý niệm.
• Chữ cái hoặc nhiều chữ cái biểu thị âm đó.

Từ điển American Heritage Dictionary of the English language định nghĩa “word” bằng một câu dài, nếu dịch sát rất nặng nề (nguyên văn xin coi cước chú 2), nên chúng tôi tách ra từng đoạn như sau:

• Âm hoặc tập hợp âm.
• Hoặc biểu hiện của âm bằng cách viết hoặc in.
• Biểu thị và truyền đạt một ý nghĩa.
• Có thể gồm một âm tiết đơn hoặc tập hợp âm tiết.

Tiếng Pháp và tiếng Anh là ngôn ngữ đa âm nên trong định nghĩa có nói tới tập hợp âm (réunion de son / combination of sounds).

Tiếng Việt tuy có những chữ có 2 hoặc 3 nguyên âm ghép lại nhưng phát âm vẫn ra một âm.

Như vậy nếu định nghĩa của “từ” trong từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học được gom chung vào định nghã của “chữ” thì không những phù hợp với cách nói của người xưa mà còn trùng hợp với “mot/word” của tiếng Pháp/Anh.

Từ điển Việt nam của Lê văn Đức và Lê ngọc Trụ thiếu yếu tố “âm” trong định nghĩa “chữ”. Tuy nhiên người miền Nam vẫn hiểu và áp dụng “chữ” theo cách viết và nói của người  xưa.

Theo Hán Việt từ điển của Đào duy Anh (xuất bản tại Hà nội năm 1932), “từ” có nghĩa là “lời văn hoặc lời nói”.

Trong truyện Kiều, đoạn gia đình Kiều bị vu oan, có câu “Hạ từ van lạy suốt ngày”. Van lạy phải nhiều lời chứ không chỉ một tiếng đơn lẻ.

Cho nên định nghĩa từ là một đơn vị ngôn ngữ là “cưỡng từ đoạt lý”.

Tuy nhiên khi 2 hoặc 3 chữ tạo thành một nghĩa khác chúng ta có thể gọi là từ. Thí dụ: má hồng, đánh ghen, cõi người ta, cuộc bể dâu…

Như vậy “từ” phù hợp với quan điểm của học giả Đào duy Anh.

Trong phần Phàm lệ của Hán Việt từ điển, tác giả viết: “Tự ta gọi là chữ, từ là lời nói dùng để chỉ tỏ những sự vật. Ví như chữ nhất nghĩa là một nhưng nó lại còn theo lời mà khác nhau; ví dụ: nhất nhân, nhất định, nhất khái, nhất cử lưỡng tiện, không lời nào giống nghĩa lời nào.”

Việc thống nhất ngôn ngữ rất cần thiết. Ngay từ bây giờ chúng ta nên bắt đầu từ ngành giáo dục và các hệ thống truyền thông.

http://www.dslamvien.com/2019/10/chu-va-tu.html

Cước chú

 (1) Mot :
-Son or réunion de sons correspondant à une idée .
-Caractère ou ensemble de caractères qui figurent ce son .
(2) Word :
-a sound or a combination of sounds or its representation in writing or printing that symbolizes and communicates a meaning and may consist of a single morpheme or of a combination of morphemes .