NĂM MỚI
DỒI DÀO SỨC KHỎE
VẠN SỰ NHƯ Ý..!
——————————–
Ngừa trái rạ và giời leo
Bác Sĩ Nguyễn Trần Hoàng
Nếu chưa từng bị trái rạ lúc nhỏ, hoặc đã bị trái rạ lúc quá nhỏ thì người lớn, vẫn có thể bị trái rạ. (Hình minh họa: sciencenews.org)
Mục này chỉ nhằm giải đáp các thắc mắc về sức khỏe có tính cách tổng quát. Với các vấn đề cụ thể, chi tiết của từng bệnh nhân, xin liên lạc với bác sĩ để được thăm khám trực tiếp.
Nhiều thông tin sức khỏe bổ ích khác cũng có thể tìm thấy trên các website www.nguyentranhoang.com và www.radiochuyensangchunhat.com.
Hỏi:
-Tôi năm nay 32 tuổi. Làm sao để biết là mình có cần chích ngừa trái rạ hay không? Vì nghe nói trái rạ ở người lớn còn nguy hiểm hơn ở trẻ con.
-Trái rạ và giời leo có phải là một bệnh mà có tên khác nhau hay không? Vì do cùng một con virus gây ra?
-Bác sĩ có viết trái rạ và giời leo đều do con siêu vi trùng varicella-zoster virus gây ra. Vậy đã bị trái rạ rồi, hoặc đã chủng ngừa trái rạ rồi thì có cần chủng ngừa giời leo hay không? Vì hai bệnh đều cùng do một thủ phạm gây ra.
-Đã bị giời leo rồi, thì có cần chích ngừa giời leo hay không?
-Thuốc chủng ngừa giời leo có hiệu quả như thế nào? Sao ba tôi, năm nay 82 tuổi, đã chích ngừa giời leo năm ngoái, mà năm nay vẫn bị bệnh giời leo? Nếu chích mà vẫn có thể bị bệnh, thì có nên chích không?
-Có phải ai cũng nên chích ngừa trái rạ và giời leo hay không?
Đáp:
Trái rạ, tiếng Mỹ gọi là “chicken pox” hoặc “varicella,” là một bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào.
Nếu chưa từng bị trái rạ lúc nhỏ, hoặc đã bị trái rạ lúc quá nhỏ (hệ thống miễn nhiễm của cơ thể còn quá yếu, chưa đủ sức tạo ra kháng thể) thì người lớn, vẫn có thể bị trái rạ.
Nhắc lại sự giống và khác nhau giữa trái rạ và giời leo
Tuy nhiên, bệnh giời leo (shingles, zoster, herpes zoster) khác với bệnh trái rạ (chicken pox, varicella) ở người lớn: Bệnh giời leo, chỉ xảy ra ở người đã từng bị trái rạ (và có thể đã có miễn nhiễm với bệnh trái rạ).
Bệnh giời leo xảy ra khi con varicella-zoster virus, sau khi gây ra bệnh trái rạ cho người bệnh, còn nằm (vùng) đâu đó trong các đường thần kinh trong cơ thể, “tái xuất giang hồ,” một khi cơ thể, sức đề kháng của người đã từng bị bệnh trái rạ, suy yếu đi.
Nếu một người đã từng bị trái rạ, và cơ thể khi đó đã có đủ khả năng để tạo ra kháng thể chống con virus này, thì người đó sẽ có miễn nhiễm với bệnh trái rạ suốt đời. Tức là người đó sẽ không bị trái rạ nữa, và do đó không cần chích ngừa trái rạ.
Tuy nhiên, dù đã có miễn nhiễm với bệnh trái rạ (do đã được chích ngừa, hay ở một người đã bị trái rạ rồi), nếu con varicella-zoster virus gây bệnh này (có cơ hội, và đủ sức) tấn công cơ thể trở lại, lần bệnh sau này do virus này gây ra, sẽ là bệnh giời leo.
Do đó, dù là do cùng một thủ phạm gây ra, người đã có miễn nhiễm với trái rạ, vẫn cần chích ngừa giời leo khi cần thiết.
Những ai cần chích ngừa trái rạ
Tất cả người lớn chưa có bằng chứng là đã có miễn nhiễm với virus trái rạ nên được chích hai liều thuốc chủng trái rạ, ngoại trừ trường hợp họ có chống chỉ định (tức là các trường hợp mà việc dùng thuốc có thể gây nguy hiểm cho người dùng hoặc bào thai), như là người đang có bầu hay dự tính có bầu trong vòng ba tháng, bị suy giảm miễn dịch, bị ung thư máu, bị dị ứng với neomycin, gelatin, vân vân.
Người lớn (lại càng) cần chú ý trong việc chích ngừa bệnh này. Vì nếu người lớn bị trái rạ thì nguy cơ bị các biến chứng nặng (như viêm phổi, viêm não, biến chứng vào gan…) sẽ cao hơn so với các trường hợp bệnh ở trẻ em.
Người lớn cần phải chích ngừa bệnh trái rạ, bởi vì nếu người lớn bị trái rạ thì nguy cơ bị các biến chứng nặng.
Cần quan tâm đặc biệt để chích ngừa cho những ai:
-Có tiếp xúc trực tiếp với người có nguy cơ cao bị bệnh nặng (như là nhân viên y tế và tiếp xúc với người trong gia đình bị suy giảm miễn dịch).
-Có nguy cơ cao bị lây bệnh (như các thầy cô giáo, những người chăm sóc trẻ em, sinh viên, quân nhân, sống chung nhà với trẻ em, phụ nữ không có bầu trong tuổi có thể sinh đẻ, những người du lịch quốc tế).
Bằng chứng có miễn dịch với varicella ở người lớn có thể bao gồm:
-Giấy tờ chứng minh đã có chích hai liều varicella cách nhau ít nhất là bốn tuần.
-Những người sinh ở Hoa Kỳ trước năm 1980 (ngoại trừ các nhân viên y tế và phụ nữ (có thể) có thai).
-Đã từng bị trái rạ, được chẩn đoán hoặc chứng nhận của bác sĩ.
-Đã từng bị giời leo (herpes zoster) và được bác sĩ chẩn đoán.
-Xét nghiệm cho thấy đã có miễn nhiễm với trái rạ.
Các phụ nữ có bầu đều cần được kiểm tra xem đã có miễn dịch với siêu vi trùng bệnh trái ra hay chưa. Những phụ nữ không có chứng cớ là đã có miễn nhiễm với trái rạ nên được chích mũi ngừa varicella đầu tiên ngay sau khi sanh hay chấm dứt thai kỳ và trước khi xuất viện. Mũi thứ nhì nên được chích từ 4 đến 8 tuần sau mũi thứ nhất.
Nhắc lại về những ai cần chích ngừa giời leo
Một liều duy nhất của thuốc chủng ngừa giời leo được khuyến cáo cho những người từ 50 tuổi trở lên (theo hãng chế tạo thuốc), hoặc cho người từ 60 tuổi trở lên (theo hội đồng cố vấn về chủng ngừa Hoa Kỳ – Advisory Committee for Immunization Practices, ACIP).
Dù là trước đây người đó đã từng bị giời leo hay chưa, vẫn đều nên chích ngừa giời leo, nếu không có chống chỉ định.
Những người với các tình trạng đau yếu mạn tính cũng có thể chủng ngừa thuốc này, trừ khi có chống chỉ định hay những tình trạng cần phải thận trọng khi chích ngừa thuốc này.
Các chống chỉ định (tức là các tình trạng khiến cho việc chích thuốc này có thể gây ra nguy hiểm cho bệnh nhân, do đó, họ không nên dùng thuốc này) bao gồm:
-Những người đã từng bị dị ứng với các thành phần của thuốc này hoặc chất gelatin.
-Đã từng bị sốc thuốc (anaphylactic/anaphylactoid reaction) với neomycin.
-Bị ung thư máu (leukemia hoặc lymphoma).
-Bị suy giảm miễn dịch, ví dụ như bị nhiễm HIV, đang bị lao mà chưa điều trị.
-Có bầu hoặc dự định có bầu trong vòng ba tháng.
Cần thận trọng khi chích nếu đang bị các bệnh cấp tính và đang sốt.
Thuốc ngừa giời leo hiện đang được Trung Tâm Kiểm Soát Phòng Ngừa Dịch Bệnh Mỹ (CDC) chuẩn thuận cho dùng là Shingrix và Zostavax.
Shringrix là thuốc chủng ngừa mới hơn, có hiệu quả hơn, cần chích hai lần, lần thứ nhì sau lần đầu từ hai đến sáu tháng. Cho người từ 50 tuổi trở lên. Là chọn lựa đầu tiên cho việc phòng giời leo. Những ai đã chích Zostavax rồi, cũng có thể chích thêm Shingrix.
Zostavax là thuốc chủng ngừa cũ hơn, hiệu quả không cao bằng Shingrix, chỉ cần chích một lần. Được CDC khuyến cáo cho người từ 60 trở lên, dù rằng hang chế tạo cho rằng có thể dùng ở người 50 tuổi trở lên. Hiện nay, thuốc này có thể dùng ở người không thích chích Shingrix hoặc dị ứng với Shingrix, hoặc khi lúc đó chỉ có thuốc Zostavax mà không có sẵn Shingrix.
Thân mến,
Bác Sĩ Nguyễn Trần Hoàng
———————
Tui mới bị bịnh dời leo (shingles), diện tích thân thể bị bịnh là cở khoảng 2 tờ giấy học trò, từ xương sống xoay qua trái vòng đến lỗ rốn, từ lưng quần lên đến vú, suýt chết vì con vi khuẩn này tấn công vào tim tui 2 lần, khiến tim tui ngưng đập, gia đình tui phải gọi xe em múa lân đưa tui vô ER 2 lần.
Thân thể tui lở lói còn hơn cùi hủi, nước vàng chảy ra ướt cả áo quần. Mỗi lần thay băng phải dùng 2 tuýp thuốc pomade trụ sinh. May mắn thoát chết – còn nợ đời chưa trả xong. Hôm tháng 12/ 2019 tui đã chích ngừa đợt 1, còn thêm 1 đợt nữa.
Xin quý vị lớn tuổi nên xin đi chích ngừa shingles (bịnh dời leo).
Kính,
David H
———————————————————
Lúc nhỏ thấy người bị dời leo. Họ nói nó như con rít bò trên khăn tắm rãi độc, lau vào bị nổi mụt đỏ nhưng không ngờ nó đau đớn và nguy hiểm như dậy.
Những người lớn nên hỏi BS và chích ngừa.
———————————–
Chuyện gì với điện thoại thông minh..?
Nhật báo New York Times gần đây đúc kết một cuộc điều tra sau nhiều tháng trời, và đăng tải một loạt bài gồm sáu kỳ về việc chiếc điện thoại thông minh, mà hầu như mỗi người trong chúng ta đều có không thể thiếu bên mình hàng ngày, có khi cả đêm, đã “theo dõi/giám sát” từng bước đi của chúng ta như thế nào, và đã tự động chuyển những thông tin đó cho hàng ngàn công ty để lưu trữ và bán lại cho những khách hàng cần chúng cho bất cứ mục đích gì mà chẳng có cơ quan nào của chính quyền từ liên bang xuống tiểu bang kiểm soát.
Trong bài này, tôi sẽ tóm lược loạt bài điều tra rất hữu ích này của nhật báo NYT. Sau đó tôi sẽ bàn sơ qua việc chúng ta đã bị mất quyền riêng tư trên Internet như thế nào, và các nỗ lực của một số chính quyền tiểu bang trong việc bảo vệ cư dân của mình. Và cuối cùng là chính chúng ta mỗi người nên làm gì trước để tự bảo vệ dù một cách tương đối.
Chúng ta đã bị theo dõi như thế nào?
“Mỗi phút trong mỗi ngày, tại mọi nơi trên đất Mỹ, hàng ngàn công ty – phần lớn không bị chi phối bởi luật lệ nào và ít bị soi bói – đã âm thầm lưu trữ mọi vận chuyển của hàng triệu triệu con người đang sử dụng điện thoại thông minh trong các khối thông tin khổng lồ của họ,” hai phóng viên Stuart A. Thompson và Charlie Warzel của NYT viết trong bài bình luận ngày 21 tháng 12 vừa qua về loạt bài phóng sự điều tra.
Khối thông tin này, thu thập qua nhiều tháng từ 2016 đến 2017, “chứa 50 tỉ tín hiệu nơi chốn (location pings) từ điện thoại di động của trên 12 triệu người khi họ di chuyển qua nhiều các thành phố lớn trong đó có Washington, New York, San Francisco và Los Angeles,” phòng Bình luận của NYT nhận được khối lượng thông tin này từ các nguồn tin xin ẩn danh vì bị cấm chia sẻ và có thể bị trừng phạt nặng nếu tiết lộ ra ngoài. Các nguồn tin này cho biết họ đã lo ngại thông tin có thể bi lạm dụng và thấy phải gấp báo cho công chúng và các nhà làm luật hay.
“Sau khi trải qua nhiều tháng sàng lọc khối thông tin có trong tay, theo dõi vận chuyển của nhiều người khắp nước và trao đổi với hàng tá công ty chuyên thu thập thông tin, các chuyên gia kỹ thuật, luật sư và học giả chuyên ngành, chúng tôi nhận thấy cùng một mối khẩn cấp,” các phóng viên NYT viết. “Tại những thành phố [mà NYT có được trong tay] thông tin, các cư dân tại mỗi khu xóm, khu phố, dù sống trong nhà lưu động ở Alexandria thuộc tiển bang Virginia, hay các cao ốc sang trọng ở Manhattan, đều bị theo dõi từng bước.”
Trong một lần kiếm, các ký giả cho biết, đã thấy hơn chục người thăm Tòa nhà Phayboy ở Los Angeless, có người ở lại qua đêm. Họ cũng bắt gặp nhiều người ghé thăm nhà của tài tử Johnny Depp, Tiger Woods và Arnold Schwarzenegger, mà tên tuổi họ – chủ của những chiếc điện thoại di động – từ đây vĩnh viễn lưu trữ gắn liền với các địa chỉ này. Và đấy là thông tin thu lượm từ ba năm trước trong một thời khoảng kéo dài vài tháng.Trong cuộc diễn hành lớn của phụ nữ Women’s March vào ngày 20 tháng 1, 2017 nhằm phản đối Tổng thống Trump, một viên chức cao cấp trong chính quyền Liên bang đã cùng vợ tới nơi biểu tình ở Washington, thông tin này được cái điện thoại di động của họ thông báo. Ở một cuộc tìm kiếm khác cho thấy vào ngày 7 tháng 2, 2017 một nhân viên Secret Service từ 7g10 sáng đã có mặt ở bên ngoài khu nghỉ mát Mar-a-Lago Club của Tổng thống Trumptại Palm Beach, Fla.; rồi sau đó vào 9g24 di chuyển từ chỗ ông Trump ở qua Trump National Golf Club tại Jupiter, khoảng 30 phút phía bắc của khu nghỉ mát, nơi ông chơi golf với Thủ tướng Nhật Shinzo Abe; rồi sau đó qua Trump International Golf Club ở West Palm Beach, nơi hai vị nguyên thủ dùng bữa ăn trưa; sau cùng tới 5g08 chiều thì viên Secret Service lại thấy di chuyển trở về Mar-a-Lago Club nơi hai ông Trump và Abe dùng cơm tối mà ông Trump gọi là “a working dinner.”
Ngay cả trẻ em cũng bị theo dõi. Trong một kỳ phóng sự tập trung vào khối thông tin về thành phố Pasadena ở Nam Cali — NY Times cho biết họ đã tiếp xúc với các nhân vật nhắc tới trong kỳ phóng sự này và kể họ nghe phóng viên tờ Times đã phân tích thông tin về họ, và xin phép phổ biến trên mặt báo cho mọi người cùng biết và hiểu tầm quan trọng của việc bị theo dõi như thế này –, tờ Times kể:
“Vào ngày 19 tháng 11, 2016, với đám con theo đuôi, bà Margie Homer lái xe ra khỏi nhà. Bà rẽ vào khuôn viên trường Pasadena Waldorf ở Altadena, Calif., vào lúc 10g26 phút sáng. Đó là một ngày tuyệt đẹp,quang đãng, và bà và hàng trăm người khác dạo giữa những kiện rơm và áo giáp trang hoàng cho ngày hội Elves thường niên. Vào 12g49 phút bà Homer lái xe ra khỏi bãi đậu xe với các con, trở lại con đường East Mariposa bà đã lái ngược qua khi nãy.
“Suốt cả buổi trưa cả thành phố mọi hướng đều ngựợc xuôi bận rộn. Ở thành phố góc đằng kia, ông K. đang trên đường tới ăn trưa tại tiệm Din Tai Fung, một tiệm ăn Đài Loan ở khu Arcadia nơi ông tới vào lúc 1g34 phút trưa và ăn trưa hết 54 phút. M. đã ghé lại Pasadena City College một tí, xong đi tới tiệm Home Depot. Những người khác, như C. và J., đi nhà thờ. Có những chuyến đi việc vặt vào buổi chiều tối: A. ghé tiệm thuốc CVS vào lúc 6g57 phút chiều. C. làm một chuyến đi Costco lúc tối. T. ghé khu AutoZone ở Rosemead. Hàng trăm người khác đi sắm đồ, đi ăn, dạo công viên, thăm phòng mạch bác sĩ và tiệm cà phê, và một số vào khách sạn vào các giờ giấc thất thường.
“Chỉ có một điều bất bình thường đối với những cư dân tốt của Pasadena, Calif., vào riêng ngày Chủ Nhật này là ba năm sau, cách đó 3,000 dặm, trong một phòng tin tức, ban biên tập Phòng Bình Luận xem xét từng di chuyển của họ ngày hôm đó tái diễn trước mắt. Từng phút và từng inch một.”
Các chi tiết trên được đúc kết không từ các dữ kiện từ máy thu hình giao thông hay vệ tinh “mà từ các thông tin phun ra từ những cái apps điện thoại thông minh chôn sâu trong túi áo quần hay ví xách tay của người dân Mỹ chẳng chút ngờ vực,” tờ Times kết luận.
‘Địch đang ở sau lưng nhà vua đấy’
Viết tới đây tự dưng tôi nhớ tới câu Thần Kim Qui phán với Vua An Dương Vương trong sự tích “Chiếc Nỏ Thần.” Khi vua không hiểu tại sao bị quân Triệu Đà đuổi theo bén gót, mà không biết là sở dĩ như vậy vì nhờ Mỵ Nương ngồi phía sau lưng ngựa giải lông ngỗng dọc đường để Trọng Thủy có thể tìm ra nàng, nên nhà vua đã khấn gọi Thần lên để hỏi, và Thần đã phán: “Địch đang ở sau lưng nhà vua đấy.”
Sở dĩ mọi di chuyển của ta đều để lại vết tích – tiếng chuyên môn gọi là “location ping” hay nôm na là “digital footprint/dấu chân điện tử” — đó là nhờ những cái apps, viết tắt của chữ application, tức software/chương trình, đã nằm sẵn trong chiếc điện thoại thông minh xinh xắn,vô cùng tiện dụng và không thể thiếu, đang nằm trong túi áo, túi quần hay bóp cầm tay của bạn vậy. Những cái app hoặc đã được cài đặt từ trước khi bạn mua máy, như app “location services,” Bluetooth, app để xem thời tiết, hay ngay cả mấy cái coupon mua đồ rẻ hoặc miễn phí bạn tải xuống điện thoại, hay có khi nằm ẩn trong những games miễn phí do một đứa con hay cháu táy máy tải xuống máy bạn mà bạn cho là vô hại, không để ý. Chúng như những điệp viên điện tử trực chờ sẵn để thông báo các chi tiết thông tin về bạn khi cơ hội cho phép.
Khối lượng thông tin khổng lồ mà phòng Bình luận/Opinion – tại sao do phòng Bình luận phân tích và phổ biến thay vì Phòng Tin tức, tôi cũng tự hỏi – phân tích không đến từ một hãng truyền tin viễn thông hay công nghệ lớn nào (những hãng này có hệ thống riêng và tinh vi hơn thu lượm thông tin cá nhân của bạn), cũng không phải từ một hệ thống theo dõi (surveillance system) nào của chính quyền. Khối thông tin này là từ một trong cả ngàn hãng chuyên thu thập thông tin về các di chuyển bằng một cái software nhỏ cài vào một cái app của điện thoại di động.
Chúng ta có lẽ không hề nghe biết tới sự hiện diện của các hãng này, nhưng đối với những kẻ nào cần những thứ thôngtin này thì “đời bạn là một cuốn sách bỏ ngỏ vậy. Họ có thể thấy những nơi bạn đã tới vào mỗi lúc trong ngày, người bạn đã gặp hay cùng trải qua đêm với nhau, nơi bạn đến để cầu nguyện, có phải bạn đã ghé chẩn y viện xin thuốc methadone, một văn phòng trị bệnh tâm thần hay một nhà đấm bóp nào đó,” các phóng viên Times viết.
Khối thông tin mà tờ Times có được thực ra chỉ là một phần rất nhỏ của những gì thu thập được và bán ra hàng ngày của cái gọi là kỹ nghệ theo dõi sự vận chuyển (location tracking industry) của chúng ta.Vài năm trước chỉ có vài chục hay vài trăm hãng. Từ vài năm nay chúng đã phát triển thành một kỹ nghệ và không chịu một luật lệ nào của chính quyền.
Chính những thu gom, mua bán thông tin cá nhân trên mạng của chúng ta đã tạo nên cái gọi là nền tư bản giám sát (tạm dịch từ cụm từ “surveillance capitalism”), có nghĩa là làm tiền qua việc thu lượm, mua bán thông tin về các di chuyển và hành xử của cư dân trên mạng, mà những công ty công nghệ lớn, như Google, Facebook, cũng đã tận dụng.
Giáo sư kiêm học giả Shoshana Zuboff là người đã khai sinh ra cụm từ “surveillance capitalism” này. Nguyên giáo sư Harvard, bà Zuboff đã từng viết và diễn thuyết nhiều lần về đề tài này. Câu nói trứ danh của bà mà tôi rất thích, đó là: “Chúng ta không phải là người sử dụng, mà là người bị sử dụng.” Hồi đầu năm nay bà cho xuất bản cuốn sách đã trở thành bestseller, “The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power.”
Chúng ta đã mất sự riêng tư trên Internet như thế nào?
Khác với Liên hiệp Âu châu, Hoa Kỳ không có một bộ luật bảo vệ thông tin điện tử riêng tư một cách bao gồm và triệt để như bộ luật General Data Protection Regulation, tắt là EU-GDPR, bắt đầu có hiệu lực vào cuối tháng 5 vừa qua. Đã vậy, vào tháng 4 năm 2017, khi cả hành pháp lẫn lập pháp nằm trong sự kiểm soát của Đảng Cộng hòa, Tổng thống Trump đã ký thành luật nghị quyết của Quốc hội Cộng hòa hủy bỏ luật bảo vệ quyền riêng tư trên mạng Internet ban hành dưới thời Tổng Thống Obama.
Do nghị định Cộng Hòa đó mà các nhà cung cấp dịch vụ Internet, gồm cả các công ty viễn thông và truyền hình giây cáp, mặc sức theo dõi, cất giữ và chia sẻ các thông tin về sinh hoạt trên Web của giới tiêu thụ, thay vì phải có sự đồng ý của chủ nhân thông tin đó, như luật thời Obama. Song song là sự phát triển và bành trướng kỹ nghệ theo dõi và thu thập vị trí của các máy điện thoại thông minh.
Quyết định này của chính quyền ông Trump đã khiến các tiểu bang còn quan tâm tự làm luật bảo vệ quyền riêng tư đối với thông tin điện tử cá nhân của người dân. Tới giữa năm (2019), có khoảng 14 tiểu bang làm luật để bảo vệ cư dân của họ. Một số đề luật đã không được thông qua, một số khác còn đang trong thời kỳ cứu xét.
Tiểu bang Californiađã thông qua luật bảo vệ quyền riêng tư khi lướt mạng (tiếng Anh có cụm từ nôm na mà tôi rất thích, đó là “the right to be left alone”) và bắt đầu ứng dụng vào ngày 1 tháng 1 năm tới (2020), đó là luật California Consumer Privacy Act, tắt là CCPA.
Theo đó, mỗi công ty có phần vụ phải công khai hóa (dischosure) ngay trên trang nhà của mình các thông tin cá nhân thu thập, bán lại hay chia sẻ/tiết lộ với một công ty khác về chủ nhân của thông tin đó; và để người tiêu thụ quyền cho hay không cho (opt-in hay opt-out) thay vì tự động thu thập và chia sẻ thông tin cá nhân của họ. Các công ty thâu thập thông tin cá nhân cần cung cấp cho người tiêu thụ những thông tin đã thu thập về họ khi được yêu cầu. Các công ty phải tiêu hủy thông tin cá nhân khi được người tiêu thụ yêu cầu.
Được biết hiện đang có nỗ lực ở cấp liên bang để soạn luật bảo vệ thông tin cá nhân trên mạng.
Làm thế đệ tự bảo vệ?
Trong khi chờ đợi luật pháp bảo vệ (thường là lâu và có khi quá trễ), mỗi người trong chúng ta vẫn phải biết cách để tự bảo vệ lấy mình trước. Và thay vì như Vua An Dương Vương đau đớn trong uất ức rút gươm chém con gái yêu đã vì tình yêu phản bội cha già, rồi tự sát, bạn không cần phải… vất cái điện thoại thông minh đi hay chuyển qua flip phone (loại này cũng bị “tracked” dù không tệ bằng điện thoại thông minh). Sau đây là vài việc tối thiểu ta có thể làm với không chỉ cái điện thoại thông minh yêu quý của mình, mà cả với máy computer và tablet nữa. Bạn nào không tự làm được thì nên nhờ con cháu hay ai biết vể kỹ thuật giúp.
Các tác giả loạt bài phóng sự “One Nation, Tracked” trên tờ NYT đề nghị ba bước sau đây để giúp bạn bảo vệ cái điện thoại thông minh của mình và đồng thời tự bảo vệ:
Thứ nhất, chấm dứt việc chia sẻ vị trí của bạn với các apps nằm trong phone của bạn. Đây là việc tối thiểu song quan trọng nhất, và không ảnh hưởng tới việc gọi cấp cứu 911.
Trong iPhone: Để chấm dứt chia sẻ vị trí của mình, vào Settings, bấm Privacy, bấm bỏ Location Services. Bạn cũng có thể vẫn cho chia sẻ vị trí của bạn với mỗi app; việc này đòi phải làm nhiều bước hơi mất công, nếu bạn ngại. (Vào link này xem video chỉ dẫn) Để ngăn các apps này vẫn âm thầm chia sẻ vị trí của bạn, vào Settings, bấm General, bấm bỏ Background App Refresh, vừa tránh hao tốn điện.Những apps cần vị trí của bạn như thời tiết, tin tức địa phương thường không bị ảnh hưởng nếu bạn chấm dứt chia sẻ vị trí. Luôn luôn nhớ update operating system khi được Apple báo.
Với các phone dùng operating system Android (không phải iPhone): Để ngăn cản chia sẻ vị trí của bạn, vào Settings, rồi Biometricsand Security, rồi Location để đổi nút xanh lá cây ra trắng. Bạn cũng có thể giữ nguyên cho phép chia sẻ vị trí song với từng app một, nhưng sẽ mất công. (Vào link này xem video hướng dẫn)
Thứ hai, vô hiệu hóa khả năng nhận diện quảng cáo di động trong phone. Sinh hoạt trên mạng của bạn thường dính liền với cái phần vụ nhỏ gọi là “mobile ad ID” gắn sẵn trong máy với một số hiệu riêng, và có nhiệm vụ chuyển số đó cho các nhà quảng cáo và người làm software. Chính vì số hiệu duy nhất cho mỗi điện thoại thông minh này mà bất cứ thông tin nào chuyển đi từ cái điện thoại của bạn đều được gom vào một hồ sơ mang chung một số hiệu. Do đấy bạn cần vô hiệu hóa cái phần vụ này bằng cách vào Settings, rồi Privacy, rồi Advertising, và nhấn vào Limit Ad Tracking.
Thứ ba, ngăn không cho Google lưu trữ thông tin về vị trí của bạn. Nếu bạn có một chương mục, như gmail, với Google, thì chắc chắn là công ty này đã trữ hằng đống thông tin về bạn rồi. Google không những dõi theo bước chân điện tử của bạn trên mạng Internet mà còn có khả năng đọc nội dung thư bạn đang viết nữa. Cậu con lớn của tôi nói vừa mới viết về một món đồ gì đó trong email, liền đó đã thấy quảng cáo về món đồ đó nhấp nháy mời gọi trên trang Web trước mặt. Bạn có thể cấm không cho Google tàng trữ thêm bằng cách vào chương mục của bạn rồi mở “location activity controls” và tắt đi phần chia sẻ vị trí. Cá nhân tôi bớt dùng những dịch vụ của Google, kể cả trang tìm kiếm (search engine) và browser Chrome.
Tất cả những bước trên cũng chỉ là tương đối, không phải và không thể hoàn hảo, vì những công ty sống bằng việc buôn bán thông tin lướt mạng của bạn sẽ tìm mọi cách để xâm nhập cái điện thoại hay máy điện toán hoặc tablet của bạn.
Cá nhân tôi, ngoài những bước kể trên, tôi cùng thêm app này trong iPhone cho chắc ăn, đó là Privacy Pro SmartVPN app, có thể tải xuống trong Apple Store, cài vào cả điện thoại và cả iPad. Bạn có thể thử dùng dịch vụ này một thời gian rồi sau đó phải đăng ký và trả tiền, vài Mỹ Kim/tháng.
Trùng Dương
